Paul von Janko i jego klawiatura

W wieku dziewiętnastym muzyka fortepianowa była bardzo popularna. Kult wirtuozów, takich jak Liszt czy Chopin, rodzinne wieczory na cztery ręce, pieśni Schuberta , Schumanna czy Moniuszki wykonywane przy akordach fortepianu, panienki uczące się gry z nadzieją na znalezienie męża … Nigdy muzyka aż tak bardzo jak wtedy nie przeplatała się z obyczajowością – było to pod tym względem wyjątkowe stulecie.

Nie jest więc rzeczą dziwną, że co chwila pojawiały się jakieś nowe rodzaje i modyfikacje fortepianu, czego najlepszym przykładem jest pianino, wynalezione około roku 1800 w Filadelfii.


Inną modyfikacją fortepianu – a dokładniej klawiatury fortepianowej – jest klawiatura Paula von Jankó.

Paul von Jankó

Paul von Jankó (1856-1919) był węgierskim pianistą i inżynierem. Studiował matematykę i muzykę w Wiedniu i Berlinie, był między innymi uczniem wybitnego austriackiego kompozytora Antona Brucknera. W 1882 roku wynalazł klawiaturę fortepianową, która składała się z trzech par wąskich i krótkich rzędów klawiszy. Jej ideą było ułatwienie gry na fortepianie osobom o mniejszej rozpiętości dłoni.

Pianino marki Carl Heinke z klawiaturą Paula von Jankó

W każdym rzędzie znajdowały się tylko całe tony – bez półtonów. Czyli, aby zagrać gamę, trzeba było „przeskakiwać” z jednego rzędu na drugi, położony wyżej lub niżej.


Przykładowo – gamę c dur w na standardowej klawiaturze gramy naciskając po kolei klawisze od c do c.


c d e f g a h c…


Natomiast w klawiaturze Jankó, dźwięki w jednej parze rzędów rozkładają się tak:


c d e fis gis b c d e fis gis b c …
cis dis f g a h cis dis f g a h cis …


Kolorem czerwonym zaznaczyłam kolejne dźwięki gamy c dur. Zatem najpierw gramy w rzędzie"górnym", potem w "dolnym",a na ostatnie c znowu idziemy "do góry". Jak tylko trzeba grać gamy – to nie wydaje się to aż tak strasznie skomplikowane – ale przecież Jankó chciał ułatwić zdolnej (acz posiadającej małe ręce) rebiacie granie Chopina, Liszta, Beethovena!

Układ klawiszy w klawiaturze Janko

Krótko więc podsumowując – wcale nic nie ułatwił. Nauczenie się od nowa palcowania i rozmieszczenia dźwięków jest bowiem okropnie trudne.


Fortepiany z klawiaturą Jankó były produkowane mniej więcej do lat dwudziestych XX wieku – a wśród wytwarzających je marek znajdowały się nawet takie wspaniałości jak Steinway. W 1905 roku w Berlinie powołano nawet towarzystwo poświęcone popularyzacji klawiatury Jankó i nauce gry na tym instrumencie. Nigdy jednak nie zdobył popularności. Traktowano go raczej jako dziwaczne ustrojstwo, ciekawą nowinkę. I to się w gruncie rzeczy nie zmieniło – produkowane obecnie elektroniczne instrumenty z klawiaturą opartą o system Jankó także są rzadko spotykane i uważane za ekstrawagancję. I utrudnienie życia, które – w idei – miało być ułatwieniem…


A Liszt podobno powiedział:

"Ten wynalazek zastąpi normalne klawiatury fortepianu w ciągu pięćdziesięciu lat."


Niestety - wybitny kompozytor mylił się. Nie możemy się mu jednak dziwić - znany był ze swej wylewności, szczerości, a nawet pochopności - porównywał grę organową Cezara Francka do gry Bacha - a przecież Bacha nigdy nie słyszał!


Warto wiedzieć, że Jankó nie był pionierem – a konstruując swoją klawiaturę korzystał z wcześniejszych projektów. Dawał koncerty tylko i wyłącznie fortepianie swojego pomysłu. Podobnie czyniła jego uczennica - norweska pianistka Tekla Nathan Bjerke.


W 1892 roku Jankó wyjechał do Konstantynopola i tam do śmierci w roku 1919 pracował na plantacji tytoniu. Podobno do wyjazdu z Europy zmusiły go długi.


Myślę, że pomimo iż pomysł Paula von Jankó nie wypalił, to należy mu się za to wszystko nasz szacunek i zainteresowanie jego dziełem. Artur Rubinstein powiedział podobno, że gdyby jeszcze raz mógł zacząć naukę gry na fortepianie, to uczyłby się właśnie na tej dziwnej klawiaturze... W sumie, ciekawe by było chociaż spróbować, jak się na tym gra. Tak po prostu spróbować...
---------------------------------------------------------------------
 To ciekawe nagranie przedstawia wykonanie na klawiaturze Janko pewnej jazzowej kompozycji, kiedyś mojej ulubionej... "Kitten on the keys" Zeza Confreya...

Źródła:
en.wikipedia.org
www.pianoworld.com
http://improvise.free.fr/janko.htm