Ptaki w muzyce

Wakacje są, lato, ptaki śpiewają: pora więc to jakoś uczcić...

Dzisiaj będzie o wpływie ptasiego śpiewu na muzykę.

Kukułka inspirowała nie tylko muzyków, ale też budowniczych zegarów.(Wikimedia Commons)

Ptaki śpiewające... naprawdę śpiewają melodie, które człowiek sprawny w swoim fachu potrafi zapisać na papierze nutowym. Właściwie zawsze inspirowały muzyków. Najczęściej ich śpiew oddaje się za pomocą fletu i innych instrumentów dętych drewnianych, no i oczywiście charakterystycznych ozdobników. Np. trylu (to szybkie powtarzanie dwóch sąsiadujących ze sobą dźwięków). Nazwa już  wskazuje na jego ptasie (słowicze) pochodzenie...

W wieku dwudziestym ludzie nauczyli się nagrywać dźwięki, w tym odgłosy przyrody - można zatem wpleść ptasi śpiew w utwór orkiestrowy... czy nie zabija to jednak wypracowywanej przez tyle lat zdolności imitacji? Ciekawe.

Więc aby już nie nudzić, krótki przegląd najciekawszych utworów inspirowanych ptasimi śpiewami... od baroku po czasy współczesne...

1.Jean Philippe Rameu - Kura (1728)
Jeden z najbardziej znanych hiciorów Rameau i ogólnie najlepszych przedstawień kury w muzyce... i oczywiście w eleganckim barokowym stylu! W tym klawesynowym bądź fortepianowym utworze, ciągle słyszymy "ko ko ko". Hah, aż się prosi o mema, ale to na deser...

2. Ludwig van Beethoven - VI Symfonia Pastoralna cz. II Scena nad strumykiem (1808)
To byłby chyba grzech niewybaczalny, gdybyśmy nie wspomnieli o Pastoralnej Beethovena (już tu o tym pisałam, to moja ulubiona symfonia tego pana). Zwłaszcza, ze znaleźć tam możemy imitacje aż trzech różnych ptaszków: słowika, kukułki i przepiórki.Bohater przybywa na wieś, i tam wiadomo - ptaszki...

3.Camille Saint-Saens - Kukułka w głębi lasu (1886)
Utwór pochodzący ze słynnego cyklu Karnawał zwierząt. W jego skład wchodzi wiele utworów o ptasich tytułach: jest popularny Łabędź, jest Ptaszarnia, są Kury i koguty... Lecz z nich wszystkich najlepsza jest Kukułka, napisana na dwa fortepiany i klarnet. Klarnet genialnie oddaje śpiew kukułki, jego partia to właściwie tylko dwa dźwięki, powtarzane jako ku-ku. Natomiast akordy fortepianów genialnie budują tajemniczą atmosferę lasu.Mistrzostwo. Chyba mój ulubiony utwór z Karnawału.

4.Ottorino Respighi - Pinie rzymskie (1924)
Mamy już wiek dwudziesty, i jednego z najciekawszych twórców jego pierwszej połowy - Ottorino Respighiego. Ten genialny Włoch jako pierwszy kompozytor w historii użył w swoim utworze nagranego na płytę głosu ptaka. W trzeciej części Pinii rzymskich, pt.Pinie na Janikulum, w delikatną melodię orkiestry zostaje wpleciony autentyczny śpiew słowika. Wspaniale oddaje to spokojny, nokturnowy nastrój dzieła. Respighi napisał nawet w partyturze, jakie dokładnie nagranie ma być używane!
Warto także wiedzieć, że Respighi napisał także suitę na orkiestrę pt. Ptaki. Oparta jest ona na muzyce twórców barokowych, Kura Rameau też się tam pojawia...

5.Olivier Messiaen - Kwartet na koniec czasu - cz.III Otchłań ptaków (1942)

Oto Olivier Messiaen - najbardziej zakręcony na punkcie ptaków kompozytor w historii. Notował i studiował śpiewy ptaków europejskich i egzotycznych i wykorzystywał ptasie motywy w prawie każdym swoim utworze. Swoje najbardziej znane dzieło, Kwartet na koniec czasu (inspirowany Apokalipsą św. Jana) na fortepian, klarnet, wiolonczelę i skrzypce, pisał przebywając w stalagu w Zgorzelcu. Tam też zostało pierwszy raz wykonane. Część trzecia, Otchłań ptaków, jest napisana na klarnet solo. Co tam mamy? Ciszę, spokój, prawdziwą, mistyczną otchłań... 

Temu kwartetowi muszę kiedyś poświęcić całą notkę, to po prostu niesamowita muzyka...

6.Einojuhani Rautavaara - Cantus Arcticus (1972)

Jest to najbardziej znany utwór tego wybitnego fińskiego kompozytora. Podtytuł dzieła to Koncert na ptaki i orkiestrę...bo faktycznie tak jest. Tylko że tutaj ptaszki "hałasują" przez cały utwór, nie tak jak u Respighiego. Śpiewy ptaków zostały nagrane niedaleko koła podbiegunowego  w Finlandii. Ptaki, które możemy usłyszeć to między innymi skowronki i łabędzie krzykliwe.A do tego oczywiście ta potężna orkiestra! Brzmi to niesamowicie, wręcz kosmicznie. Gratka dla wielbicieli muzyki filmowej, naprawdę nie ma się czego bać. Rautavaara to jeden z najfajniejszych kompozytorów naszych czasów

***

Oczywiście, ptasie motywy wykorzystywali także Haendel, Prokofiew, Bartok, Rimski-Korsakow, Bałakiriew, Liszt, Grieg, Ravel, Milhaud i całe rzesze innych twórców... Moja lista jest jak najbardziej subiektywna, jest odbiciem tego co wiem, i tego co lubię...

A ja na przykład nigdy nie potrafiłam polubić The Lark Ascending, czyli Wzlatującego skowronka Ralpha Vaughana-Williamsa, który tak się wszystkim podoba...

 

 A teraz obiecany

DESER 

  

Carl Filtsch

Chopin uważał go za swojego najzdolniejszego ucznia. Komponował już jako dziewięciolatek, koncertował mając lat trzynaście...
I zmarł mając piętnaście...

Carl Filtsch, 1844

Carl Filtsch. Urodził się w 1830 roku w Mühlbach (Sebeș) w Transylwanii, jako syn luterańskiego pastora. To ojciec był jego pierwszym nauczycielem muzyki. Potem uczył się w Wiedniu u Fryderyka Wiecka (ojca Klary Schumann). Jako dziesięciolatek wystąpił na cesarskim dworze.

W roku 1841 wraz z bratem Josephem przybył do Paryża, by kształcić się u Fryderyka Chopina. Mistrz praktycznie nigdy nie uczył dzieci, po za tym udzielał tylko jednej lekcji tygodniowo - ale dla Carla postanowił zrobić wyjątek. Chłopiec miał u niego lekcje trzy razy w tygodniu.

Uznano go szybko za najzdolniejszego z uczniów Chopina. Zachwycali się nim Liszt,  Meyerbeer, Moscheles, Rellstab (krytyk muzyczny) i Anton Rubinstein (tak samo jak on cudowne dziecko). Sam Chopin nie szczędził mu pochwał, mówił, ze Carl rozumie jego utwory jak nikt inny, że wykonuje je niesamowicie... Chłopiec tworzył również własne kompozycje.

Nauka u Chopina trwała około półtora roku. W 1843 Carl rozpoczął karierę wirtuoza. Wystąpił  w Paryżu, Londynie, Wiedniu... Niestety, wkrótce musiał przerwać podróż koncertową - był bowiem chory na gruźlicę. Lekarze zalecili mu odpoczynek w Wenecji. Gdy jego zdrowie poprawiło się, wrócił do Transylwanii. Tam niestety choroba wróciła...

Następny wyjazd do Wenecji nie przyniósł już poprawy. Carl zmarł tam niespełna dwa tygodnie przed swoimi piętnastymi urodzinami... Został pochowany na Wyspie Św. Michała w Wenecji.


***

Jak o tym pomyślę, to serce mi się kraje. On nie zaczął jeszcze tak naprawdę żyć, a już musiał odejść...

Gdyby doczekał dorosłości, może zaliczano by go w poczet najgenialniejszych pianistów wszechczasów? Może zostałby wybitnym kompozytorem, i zmieniłby oblicze muzyki raz na zawsze?

Nie dowiemy się...

W Rumunii co roku organizowany jest konkurs pianistyczny jego imienia. I my pamiętajmy o Carlu, przecież był uczniem Chopina, i zostawił po sobie naprawdę piękne kompozycje...

Tutaj Romans bez słów op.3 nr 1, w wykonaniu Huberta Rutkowskiego. Carl napisał to jako trzynastolatek, trochę przypomina mi to Impromptus Schuberta.

A tu, mazurek es-moll, także opus trzecie... Zwróćcie uwagę na te ozdobniki, potrafił je wygrać swoimi trzynastoletnimi rękami...

Tu Adieu! (Das Lebewohl von Venedig) czyli Pożegnanie z Wenecją...
Bardzo wymowny tytuł... :(

A na koniec, jego Concertino h-moll  na fortepian i orkiestrę... Przypomina mi koncert e-moll Chopina.

No i z tym was dzisiaj zostawiam...
Sama dowiedziałam się o Carlu dopiero wczoraj...
Cześć...